Инсоният тарихида пандемиялар ҳамиша катта талафотлар келтирган. Турли даврларда дунё аҳолисининг катта қисми турли вируслар ва касалликлар сабабли ҳалок бўлган. Ушбу мақолада инсоният тарихида энг кўп ўлим келтирган пандемиялар ҳақида сўз юритамиз. Уларнинг ҳар бири инсониятга катта зарар етказган, аммо шу билан бирга тиббиёт ва технологияларнинг ривожланишига сабаб бўлган.
1. Қора ўлат (1347–1351)
Ўлим сони: 75–200 миллион киши
14-асрда Европада авж олган Қора ўлат энг йирик пандемиялардан бири ҳисобланади. Бактериал инфекция бўлган бу касаллик инсонлар орасида каламушлар ва уларнинг устида яшовчи бургалар орқали тарқалган. Қора ўлат қисқа муддат ичида Европа аҳолисининг қарийб учдан бир қисмини йўқ қилган.
2. Испан гриппи (1918–1919)
Ўлим сони: 50–100 миллион киши
20-аср бошида авж олган Испан гриппи энг кўп ўлимга сабаб бўлган грипп пандемиясидир. Биринчи жаҳон уруши тугаган пайтда тарқалган бу вирус бир йилда бутун дунё бўйлаб аҳолини қамраб олди ва катта талафотларга сабаб бўлди. Ёшлар ва ўрта ёшдаги соғлом кишилар ҳам касалликнинг асосий қурбонлари бўлган.
3. Жустиниан ўлат (541–542)
Ўлим сони: 30–50 миллион киши
Византия империясида авж олган Жустиниан ўлати Ерсиниа пестис бактерияси сабабли юзага келган. Бу пандемия нафақат инсон ҳаётини талаб қилган, балки империянинг иқтисодий ва сиёсий тизимларига ҳам жиддий зарба берган. Тарихчилар бу ўлатни Византия империясининг заифлашишига сабабчи бўлган омиллардан бири деб ҳисоблайдилар.
4. Вабо пандемиялари (1817–1923)
Ўлим сони: 1 миллиондан ортиқ
Вабо касаллиги 19-аср ва 20-аср бошларида бир неча маротаба пандемияга айланган. Асосан Ҳиндистонда бошланиб, Осиё, Европа ва Африкага тарқалган бу пандемиялар аҳоли орасида катта талафотларга олиб келган. Вабо ифлос сув ёки озиқ-овқат орқали тарқалган касаллик бўлиб, замонавий гигиена қоидалари йўқлигидан кенг миқёсда тарқалган.
5. ОИТС/ҲИВ пандемияси (1981–ҳозиргача)
Ўлим сони: 36 миллиондан ортиқ
ОИТС/ҲИВ пандемияси бугунги кунда ҳам давом этмоқда. Биринчи марта 1981-йилда аниқланган бу касаллик иммунитет тизимини издан чиқарадиган вирус орқали тарқалади. Вирус глобал миқёсда кенг тарқалиб, минглаб инсонларни ўз домига тортди. Ҳозирда бу касалликка қарши кўплаб даволаш усуллари мавжуд бўлса-да, пандемия ҳалигача катта хавф туғдириб келмоқда.
6. COVID-19 пандемияси (2019–ҳозиргача)
Ўлим сони: {COVID} миллиондан ортиқ
COVID-19 пандемияси, 2019-йилда Хитойнинг Уҳан шаҳрида коронавирус (SARS-CoV-2) сабабли бошланган ва бутун дунёга тарқалган энг катта пандемиялардан биридир. Касаллик нафас олиш йўлларини зарарлайди ва одамдан одамга юқади. Пандемия даврида кўплаб мамлакатлар карантин ва чекловлар жорий қилди. COVID-19 пандемияси глобал миқёсда соғлиқни сақлаш тизимларига катта зарар етказиб, иқтисодий ва ижтимоий инқирозларни келтириб чиқарди. Вакциналарнинг яратилиши ва кенг миқёсда қўлланилиши вирус тарқалишини назорат қилишда муҳим қадам бўлди.
7. Маймун чечаги пандемияси (2022–ҳозиргача)
Ўлим сони: 150 дан ортиқ
Маймун чечаги (Монкейпох) пандемияси биринчи марта 2022-йилда кенг тарқалди ва аввалги чекланган эпидемиялардан фарқли ўлароқ, кўплаб мамлакатларда кузатила бошланди. Бу вирус асосан терида қизғиш доғлар ва пуфакчаларнинг пайдо бўлиши билан намоён бўлади ва тана суюқликлари орқали юқади. Касаллик ўлим кўрсаткичи паст бўлса-да, у асосан заиф иммунитетга эга бўлган кишилар учун хавф туғдиради. Пандемия жаҳон соғлиқни сақлаш тизимлари учун янги синов бўлди ва COVID-19 пандемиясидан сўнг жиддий чоралар кўришга мажбур этди.
Пандемиялар инсоният тарихида катта зарар келтирган, аммо улар билан бирга илм-фан ва тиббиётда ривожланишлар ҳам кузатилган. Ҳозирги замонда тиббий технологияларнинг ривожланиши пандемиялар билан курашиш имкониятларини оширган бўлса-да, глобал саломатлик учун хавф ҳануз мавжуд.
COVID-19 ва маймун чечаги пандемиялари замонавий дунёда соғлиқни сақлаш тизимларини синовдан ўтказиб, пандемияларга қарши янада самарали чоралар кўриш зарурлигини кўрсатди.
