Ўзбекистонда таълим тизими азалдан тарбия ва билим олишнинг муҳим маскани ҳисобланган. Ота-боболаримиз “таёқ есак ҳам ўқидик” деган тушунчани илгари суриб, билим олиш йўлида сабр-бардошни намуна қилиб кўрсатишган. Бироқ, бугунги куннинг педагогик усуллари бундай ёндашувни қўллаб-қувватламайди. Ўқувчиларга куч ишлатиш нафақат эскирган усул, балки уларнинг руҳий ва жисмоний соғлиғига таҳдид солувчи хавфли ҳолатдир.
Яқинда Тошкентнинг Олмазор туманидаги хусусий мактабда 9-синф ўқувчиларининг устоз томонидан жисмоний жазога тортилгани ҳақида тарқалган хабар бутун жамиятда жиддий хавотир уйғотди. Ўқув муассасалари боланинг ҳар томонлама ривожланиши ва ўз қобилиятларини намоён қилишига ёрдам берувчи хавфсиз муҳит яратиши лозим. Аммо бундай зўравонлик ҳодисалари таълим муассасаларининг бу мақсадга мос келмаётганини кўрсатмоқда.
Зўравонликнинг зарарли оқибатлари
Илмий тадқиқотлар шуни кўрсатадики, жисмоний жазо бериш ўқувчилар шахсий ривожланишига салбий таъсир қилади. Зўравонликка асосланган тарбия болаларда ишончсизлик, қўрқув ва ижтимоий мослашувнинг заифлашишига олиб келади. Бу эса уларнинг мактабда билим олиш жараёнида қизиқишини сусайтиради. Шунингдек, жазо бериш йўли билан муаммоларни ҳал қилиш болаларни келажакда салбий таъсир остида қолдиради ва уларни жамиятга мослашишда қийналишга олиб келиши мумкин.
Мутахассислар педагогик усулларда очиқ мулоқот, муаммоларни тушуниш ва индивидуал ёндашувнинг аҳамиятини таъкидлайдилар. Ҳар бир ўқувчи ўзига хос қобилият ва эҳтиёжларга эга. Шунинг учун дарс жараёнида ўқувчиларнинг психологик ва ижтимоий ривожланишига эътибор қаратилиши лозим.
Ислоҳотлар зарурати
Ўзбекистон таълим тизими бир қатор ислоҳотларга муҳтож. Ўқитувчиларнинг педагогик ва психологик тайёргарлиги масаласи долзарб бўлиб қолмоқда. Илмий ёндашувлар ва замонавий педагогик методларни кенг жорий этиш бугунги кун талаби ҳисобланади. Жисмоний жазолаш ўрнига, ўқитувчиларнинг сабр-бардошли, тушунишли ва ижодий ёндашуви таълим жараёнида муваффақиятга эришишнинг калитидир.
Зўравонлик мактабларда тарбия ва таълимнинг бир қисми бўлиши мумкин эмас. Мактаб – бу фақат билим олиш жойи эмас, балки инсоний қадриятларни шакллантирувчи муҳитдир. Бугунги ўқувчилар – эртанги жамиятнинг асосий пойдевори, ва уларнинг соғлом ривожланиши таълим жараёнининг биринчи навбатдаги вазифаси бўлиши лозим. Ўз вақтида қилинган ислоҳотлар ва куч ишлатишга қарши қатъий чора-тадбирлар таълим тизимининг келажакда янада самарали ва инсонпарвар бўлишига хизмат қилади.
“Таёқ есак ҳам ўқирдик” ўтмишдаги бир эътиқод бўлиши мумкин, аммо замонамизнинг таълим тизими бундай қадриятларни қўллаб-қувватламайди. Жисмоний жазолаш фақат қўрқитишга хизмат қилади, лекин билим олишга эмас.
