Сиёсий ваъдалар сайлов кампанияларининг ажралмас қисми бўлиб, кўпинча оммани жалб қилиш, сайловчиларнинг овозини олиш учун берилади. Бироқ, ваъдалар бажарилмай қолиши ёки ноаниқ бажарилиши сиёсий ҳаётнинг муқаррар қисмига айланган. Баъзи ҳолларда, сиёсатчилар реалликдан йироқ ваъдалар бериб, ҳокимиятни қўлга олиш учун халқни чалғитади.
Бу мақолада турли мамлакатлардаги энг машҳур сиёсий ёлғонлар ва амалга ошмаган ваъдалар мисоллар билан кўриб чиқилади. Таҳлил натижасида сиёсий манипуляциянинг глобал кўламда қандай ўрганилиши ва статистика орқали қанчалик кўп учраши кўрсатиб ўтилади.
1. АҚШ: “Obama Care” ва Доналд Трампнинг девор вадаси
1.1. Барака Обама – “Соғлиқни сақлаш тизимида ютуқлар”
2008-йилги президентлик кампанияси давомида Барака Обама барча америкаликларни қамраб олувчи соғлиқни сақлаш тизимини яратишга ваъда берди. ”Obama Care” (Рухсат этилган Қўшма Штатлар Соғлиқни Сақлаш ислоҳоти) жорий этилди, аммо жуда кўп таҳлилла натижасида бу тизим етарли даражада муваффақият қозонмагани, айрим америкаликлар эса ўзларининг шахсий суғурта полислари нархи кўтарилганидан шикоят қилишган. Шунга қарамай, 2021-йил маълумотларига кўра, аҳолининг 9% и ҳанузда соғлиқни сақлаш хизматига тўлиқ қамраб олинмаган.
1.2. Доналд Трамп – “Мексика билан чегара девори”
Доналд Трамп 2016-йилги кампаниясида Мексика билан чегара бўйлаб девор қуриб, Мексикани бу девор учун пул тўлашга мажбур қилишга ваъда берган эди. Бироқ, девор қисман қурилди, аммо Мексика девор учун маблағ ажратмади. Ҳозирги вақтда, фақатгина 727 км девор мавжуд, аммо бу Трамп ваъдаларининг тўлиқ амалга ошмаганлигидан далолат беради. АҚШ Конгрессининг маълумотларига кўра, деворнинг охирги қисмлари учун маблағ фақат давлат томонидан ажратилди.
2. Бирлашган Қироллик: “Brexit” ваъдалари
2016-йилги “Brexit”кампанияси давомида Бирлашган Қироллик Европа Иттифоқидан чиқса, соғлиқни сақлаш тизимига ҳафтасига 350 миллион фунт маблағ ажратилиши ҳақида катта ваъдалар қилинган эди. Бироқ, бу ваъдалар ёлғон деб топилди. Ҳатто, 2023-йилда Тҳе Гуардиан нашрининг маълумотига кўра, соғлиқни сақлаш хизматлари ёмонлашгани кузатилди.
3. Ҳиндистон: Нарендра Моди – “Ҳар бир ҳиндистонликнинг банк ҳисобига 15 лакҳ рупий”
2014-йилги сайлов кампанияси давомида Ҳиндистон бош вазири Нарендра Моди Ҳиндистон фуқароларининг ҳар бирига 15 лакҳ рупийдан маблағ ўтказилиши ҳақида ваъда берди. Ушбу ваъда аҳолининг катта қисмини иқтисодий жиҳатдан қамраб олишни назарда тутган бўлса-да, амалга ошмади. 2021-йилги сўровномалар натижасида Ҳиндистонликларнинг катта қисми бу ваъдани бажарилиши ҳақида умидсизлигини билдирган.
4. Бразилия: Жаир Болсонаро – “Амазон ўрмонларини ҳимоя қилиш”
Бразилия президенти Жаир Болсонаро 2018-йилги сайловларида экологик муаммоларга эътибор қаратишга ваъда берди. Аммо, унинг президентлиги даврида Амазон ўрмонлари қирилиб, ҳатто кесиш тезлиги кескин ошди. 2020-йилга келиб ўрмонларнинг 11 минг квадрат километрдан кўпроғи йўқ қилинган. Бу экологик оқибатлар нафақат миллий, балки глобал хавфларни келтириб чиқарган.
Вақт Ўтиши Билан Амалга Оширилмаган Ваъдалар Миқдори
Сиёсатчиларнинг ваъдаларини таҳлил қилиш бўйича олиб борилган сўров ва тадқиқотлар глобал даражада сиёсий ваъдаларнинг кўп қисми бажарилмай қолишини кўрсатади. Дунё миқёсида олиб борилган изланишларга кўра:
• Gallup 2022 йил сўровига кўра, америкаликларнинг 68% сиёсатчилар томонидан ваъда қилинган сиёсий ислоҳотларнинг тўлиқ бажарилмаслигидан норози.
• You Gov 2021 йил маълумотлари асосида Бирлашган Қиролликдаги респондентларнинг 62% Брехит ваъдаларининг катта қисми амалга ошмагани ҳақида салбий фикр билдирган.
• Pew Research 2023 йилги тадқиқотларига кўра, дунё бўйича сиёсатчиларнинг берилган ваъдаларининг атиги 46% и тўлиқ ёки қисман бажарилган бўлса, қолганлари амалга ошмаган ёки унутилган.
Сиёсий ёлғонлар ва амалга ошмаган ваъдалар глобал муаммо бўлиб, бу сайловчиларнинг сиёсатчиларга бўлган ишончини пасайтиради. Ҳар бир мамлакатда, айниқса ривожланган демократиялар ва ривожланаётган давлатларда, сиёсатчилар ўз ваъдаларини бажариш мажбуриятини кучайтириши зарур.
Бажарилмаган ваъдалар нафақат сиёсий жараёнларга таъсир кўрсатади, балки ижтимоий ва иқтисодий инқирозларга ҳам сабаб бўлиши мумкин.
