Нодир ер қазилмалари деярли барча соҳалар ва умуман жаҳон иқтисодиёти учун ҳал қилувчи аҳамият касб этиб, бу муҳим ресурсларга эга бўлган мамлакатларга катта эътибор қаратилмоқда.
«Ноёб ерлар»дан фойдаланиш имконияти ҳозирда кўплаб геосиёсий баҳсларнинг марказида турибди. Бу қисман президент Доналд Трампнинг АҚШнинг Украинага кўрсатадиган ёрдамини мамлакат ресурсларидан фойдаланиш имкониятига боғлиқ қилишини айтгани билан боғлиқ.
Ноёб ер минераллари нима учун бу қадар муҳим?
Ер қобиғида учрайдиган 17 та металл элементнинг умумий номи бўлган ноёб ер минераллари магнит хусусиятлари, электр ўтказувчанлиги ва коррозияга чидамлилиги каби ўзига хос хоссаларга эга. Бу уларни ёндиргичларидан тортиб смартфонлар ва ракеталарни бошқариш тизимларигача бўлган барча нарсалар учун зарурий қилади.
Уларнинг технология учун аҳамияти туфайли жаҳон иқтисодиётида алоҳида ва тобора ортиб бораётган қийматга эга бўлиб, бу «ресурс урушлари»нинг замонавий кўринишини келтириб чиқарди.
Ушбу ресурсларни назорат қилишга бўлган интилиш ҳозирда Марказий Африкада нотинчликка сабаб бўлмоқда. Шунингдек, Трампнинг ноёб ер элементлари конларининг муҳим маркази ҳисобланган Гренландияни қўлга киритишга бўлган қизиқиши замирида ҳам шу мақсад ётгани тахмин қилинмоқда.
Дунёдаги фойдали қазилма конлари қаерда жойлашган?
Нодир ер элементлари ўз номига қарамай, дунёда нисбатан кенг тарқалган, бироқ уларнинг консентратсияланган конлари камдан-кам учрайди. Бу эса қазиб олиш ва қайта ишлаш жараёнларини мураккаб ва қимматли қилади.
Юқоридаги харита АҚШ Геология хизматининг сўнгги маълумотларига асосланиб тузилган бўлиб, унда дунёдаги асосий конлар минерал тури ҳамда кон тури – яъни, материал жойлашган тоғ жинси шаклига кўра таснифланган ҳолда кўрсатилган.
Тектоник плиталар ҳаракати кончилик учун қулай шароит яратгани сабабли, Африканинг шимолий ва жанубий ҳудудлари, шунингдек Жанубий Американинг ғарбий қирғоқлари каби айрим минтақаларда ноёб ер элементлари конлари тўпланган.
Марокконинг рух конлари, асосан осон қазиб олинадиган чўкинди ва гидротермал жойлашувларда, бу кўп қиррали металлни экспорт қилишда мамлакатни йирик ўйинчига айлантирди. Ушбу металл аккумуляторлар ва фармацевтика маҳсулотларида кенг қўлланилади.
Жанубий Африкадаги қимматбаҳо минералларнинг мавжудлиги мамлакатнинг Африка қитъасининг кўп қисмига нисбатан кучлироқ ва хилма-хил иқтисодиётга эга бўлишига ҳисса қўшди. Бироқ, бошқарув муаммолари ва иқтисодий нотўғри бошқарув қўшни Зимбабвенинг шунга ўхшаш тарзда фойда олишига тўсқинлик қилди.
Украина, шунингдек, бир қатор муҳим минерал захираларга эга, жумладан литий ва титан. Титан енгил ва занглашга чидамли металл бўлиб, самолётлар, жарроҳлик асбоблари ва кимёвий қайта ишлаш ускуналарини ясашда ишлатилади.
Украинанинг деярли фойдаланилмаган конларининг қиймати Трампнинг эътиборини тортди. У ҳарбий ёрдамни давом эттириш эвазига АҚШга ушбу конлардан фойдаланиш имкониятини беришни сўраган.
