Жисмоний шахслар ёки компаниялар ўзларининг молиявий аҳволини яхшилаш учун кредитга харид қилишлари ёки кредит олишлари мумкин. миллий Давлатлар ҳам ўз мамлакатлари ўсиши ёки фаровонлигини ошириш учун кўпинча қарз олади. Бунда қарзга олинган пул мамлакат давлат қарзининг бир қисмига айланади.
Оддий қилиб айтганда, давлат қарзи — бу мамлакат ҳукуматининг бир ёки бир нечта кредиторларга, масалан, бошқа ҳукуматларга, турли корпорацияларга ёки хусусий шахсларга қарзи бўлган умумий қарздир. Аммо қайси давлатлар дунёдаги энг юқори давлат қарзига эга? Буни билармидингиз?
Долларлар бўйича дунёдаги энг кўп қарзга эга бўлган давлат, шубҳасиз, Америка Қўшма Штатлари бўлиб, унинг миллий қарзи бошқа мамлакатларникидан икки баравар кўпдир. Бироқ, мамлакат қарзининг доллар миқдори одатда ўз-ўзидан эмас, балки мамлакатнинг умумий ялпи ички маҳсулотига (ЯИМ) нисбатан ҳисобга олинади.
Бу мамлакатнинг қарзни тўлаш қобилиятини ифодалайди. Яъни сиз банкка бориб кредит олмоқчи бўлганингизда сиздан қанча ойлик маош айланиши сўрашганидек. Қарзнинг ялпи ички маҳсулотга нисбатини ўлчайдиган бўлсак, Ливаннинг қарзи дунёдаги энг юқори, ва дунёдаги энг катта иқтисодиёт ва энг юқори ЯИМга эга Қўшма Штатлар 12-ўринга тушиб кетди.
Япония
Маълумотларга кўра, Япония миллий қарзнинг 255,07 фоизини ташкил этади, бу эса Ливандан кейин деярли 350 фоизни ташкил қилади. 1990-йилларда Япония иқтисодиёти турғунликни бошдан кечирди, бу ҳукумат 2000-йилларда қийинчиликка учраган иқтисодиётни қайта тиклашга ёрдам бериш учун облигацияларни сотиш ва банклар ва суғурта компанияларини паст фоизли кредитлар билан қутқариш каби бир қанча ташаббусларни амалга оширишга олиб келди. Банк муассасаларини текшириш, бирлаштириш ёки миллийлаштириш керак эди.
Гарчи бу ҳаракатлар Япония иқтисодиётини сақлаб қолган бўлса-да, улар мамлакатнинг давлат қарзига катта миқдорда қўшилган. Ўшандан бери 2008 йилдаги Буюк турғунлик, 2011 йилги Фукусимадаги ядровий ҳалокат ва COVID — 19 пандемияси каби қўшимча ташвишлар мамлакат қарзига қарши курашни мураккаблаштирди.
Америка Қўшма Штатлари
Қўшма Штатлар доллар миқдори бўйича дунёдаги энг катта давлат қарзи ва қарзнинг ЯИМга нисбати тахминан 121,31% бўлган энг йирик иқтисодиётига эга. Америка Қўшма Штатлари ҳукуматининг харажатлари кўп йиллардаги даромадидан ошади ва 2001 йилдан бери АҚШда бюджет профицити йўқ.
Хитой
Давлат қарзи бўйича АҚШ ва Япониянинг иқтисодий рақобатчиси ҳисобланган Хитойнинг давлат қарзи ҳозирда 13,7 триллион доллардан ошади; аммо, Хитойнинг улкан иқтисодиёти туфайли мамлакатнинг қарзи ЯИМнинг атиги 76,98% ни ташкил қилади. Хитойнинг ҳозирги қарз даражаси 2014 йилга нисбатан сезиларли ўсди, ўшанда давлат қарзи мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 41,54 фоизини ташкил қилган.
Халқаро Валюта Жамғармасининг 2015 йилдаги ҳисоботида айтилишича, Хитойнинг қарзи нисбатан паст бўлган ва кўплаб иқтисодчилар қарзнинг умумий ҳажми ва Хитой ялпи ички маҳсулотига нисбатан катталиги ҳақидаги хавотирларни рад этишган. Хитой ҳозирда 1,412 миллиард киши билан дунёдаги иккинчи йирик иқтисодиётга ва энг катта аҳолига эга мамлакат ҳисобланади.
Россия
Россиянинг қарз нисбати 2021 йилда ялпи ички маҳсулотнинг 16,99 фоизини ташкил қилиб, дунёдаги энг паст кўрсаткичлардан бири бўлди — гарчи мамлакатнинг 2022 йил бошида бошланган Украина билан уруши бу нисбатнинг бироз ошиб, 18,89 фоизга етганига сабаб бўлди. Россия одатда дунёдаги энг кам қарздор давлатлар ўнталигига киради. Россиянинг қарзи ҳозирда жами 424 миллиард доллардан сал кам. Россия ташқи қарзининг катта қисми хусусийдир.
Сиз бу давлатлар қаторида нега Ўзбекистон йўқ деб ўйлаётган бўлсангиз керак. Ўзбекистон давлат қарзи юқори бўлган давлатлар қаторида 83 ўринда туради. Сўнги маълумотларга кўра, ушбу йилнинг 1 январ ҳолатига умумий 40 миллиард 199 миллион АҚШ долларини ташкил этади.
Бу кўрсатгич 2024 йилга нисбатан 5,3 миллардга ошганини билдиради.
