Тошкентга келганимга беш йил бўлди. Ўша пайтда ойлигим 1,5 миллион эди. Бугун, кўз тегмасин, 7 миллион атрофида оламан. Аммо Тошкентда уй олишни тасаввур қилишнинг ўзи кулгули. Чекка ҳудудларда ҳам квадрат метри 5,5–8 миллион сўмдан бошланади. Бир хона — 40 квадрат метр. Ҳисоблаб кўрсам, 220–320 миллион сўм. Ҳа, майда сўмма эмас.Ўша пайтда битта болам бор эди, бугун учта. Томоғи, кийими, боғча пули, коммунал тўловлар, ижарага ойлик тўлов — ҳаммаси 6,5 миллионга яқин. Қолган 500 минг сўм билан уй ҳақида ўйлашнинг ўзи кулгули.
Орада хотинга деб кир машина, чангютгич, электр печ олдим— ҳаммаси кредитга. Оддий ишчи бунақа нарсани ойликдан орттириб олиши амри маҳол. Ҳар учта одамдан иккитасининг бўйнида кредит бор. Ҳисоблаб чиқсам, ойликдан кўп харажат қилиб юрибман. “Бунча ортиқча пулни қаердан топдим?” деган савол мени қийнайди. Йўқ, орада қўшимча иш қиламан — ҳисобот ёзиб бераман.
Энг ёмони — мендан икки баравар кўп маош оладиган бўлим бошлиғимиз на ҳисоботни билади, на компютерда ишлайди. YouTube’дан видео кўради, Telegram’ни амал-тақал қилиб ишлатади. Яқинда кредитга уй олди. “Ойига 6 миллиондан бемалол тўлайман,” дейди. Менчи? Мен қачон уй оламан?
Сендақаларнинг касрига иш билган, тажрибали ходим кам маош олади. Сен эса аммангни ўгай ўғлини орага қўшиб, битта жойни банд қилиб катта ойлик олиб ўтирибсан. “Кам таъминланганлар”миш. Бизчи? Биз таъминланмаганмизку.
Ҳали қурилиши керак бўлган манзил аниқ холос. Мен икки ярим йил ҳаводаги вадага тўлов қилиб туришим керак бўлади. Йўқ, бу ҳам бўлмайди.
Тошкентни қаерини кўрсам, бўш қолган жойни излаб юрадиган одат чиқардим. Бинонинг бурчагими, хонасими, ҳатто метро бекатлари орасидаги кичик жойларда ҳам уй қилиб яшаш имкони борлигини сездим. Лекин кимдан рухсат олиб, ўша ерни уй қилиб олиш мумкинлигини билмайман.
Кейин кўпқаватли уйларнинг том қисмини уй қилиб олсам, қанча харажат кетишини ҳисоблайман. Ғишт, семент, сув — 10 минг долларга битта уй бўлиб қолар дейман. Кейин ўша 10 мингни қаердан топишимни ўйлайман. Бир танишим Россияда емай-ичмай 3 йилда 35 минг йиғди. Менга нима қилган — кетаман дейман. Аммо учта бола бор. Қанча пул юборсанг, йиғмайди, еб-ичиб қўядику.
Онам билан отам ҳам пенсиясидан икки юз мингдан ажратса бўлади дейман. Кейин ўйлайман — улар ҳам қари, касал. Отамни битта оёққа сурадиган сурғидорисининг ўзи 150 минг — у ҳам 15 кунга етмай тугайди. Булар емайдими, ичмайдими? Укол-дори олмайдими?
Аҳир бугунги кунда қаридингми — укол-дори олмасанг бўлмайди. Болани туғилишидан тортиб, кунлик униб-улғайишини укол-дорисиз тасаввур қилолмайсан. Тағинам — Тошкентнинг чанг босган ҳавосида.
Э-э-э, мана шу чангларга беланган шаҳарда битта уйим бўлсайди…
Синфдошим яқинда икки хонали уй олди. Энди у яхшигина жойда ишлайди. Уларни ишида бир-икки сўм бировдан олиб имзо қўйса бўлади. Лекин мени ишимда унақа қилиб бўлмайди. Менга бировнинг пули юққан эмас — бир эмас, икки эмас, ўн баробар бўлиб чиқиб кетади.
Энди ҳамма уйни бориб кўрадиган бўлиб юрибман. Уйларга ҳам ишонч йўқ. Синфдошим олган уйга борсам, деворида кичкина ёриқни кўрдим. Қурилишдан хабарим бор — бу ёриқ кейин нима бўлишини биламан. Айтмадим — “куйганидан шундай деяпти” деб ўйлайди.
Бир уйнинг томи арзон материал билан ёпилган, иккинчиси икки йилдан кейин ташқи деворлари тўкилиб кетяпти. Қаерга қарасам, уйларнинг камчилиги кўринади. Худди бир куни кучли ер силкиниши бўлиб, ҳамма уйлар тап-тап этиб йиқилиб тушадигандай.
Ҳамма ёқ чанг-тўзон, ҳамма қочган, бақир-чақир…
Мана шундай ваҳималарни ўзимнинг миямга пайдо қилиб, уй олиш фикридан қайтаман. Тағин 20 йил тўлов қилиб яшашдек катта ваҳима олдида — ер қимирлаб, қулаган уй тагида ўлиб кетиш осондек туюлади…
Бу хаёлларни сўриб ўтиргунимча, ҳамма овқатини еб бўлган, биргина мен ўтирибман. Хотиним секин туртади. “Овқатни енг,” деб имлайди. Овқатни ковлайман — унда ҳам гўшт йўқ. “Қачон охирги марта гўшт сотиб олдим?” деб хаёл қиламан. Хотиним секин яна туртади.
— Мустафога битта зўр футбол тўпи олиб беринг. Болам ҳеч боладай ўйнамади. Кейин қулоғимга пичирлайди: — Битта зўр палто кўриб қўйдим, 1 миллион 200 минг экан. Шундай кийсам, қучоғингизда пари ўтирибдида…
Уч нуқта
