Оловга термилиш, қаерда бўлмасин мизғиб олиш, чириган олма ҳидлаш, хўроздек қичқириш… Биз тарихга, фанга, санъатга қўшган ҳиссаларидан биладиган кишиларимизнинг ғайриоддий қизиқиш ва одатлари ҳақида ҳикоя қилмоқчимиз.
Алберт Эйнштейн ва пайпоқ
Даҳолар билан яшаш ҳеч қачон осон эмас, лекин Эйнштейннинг рафиқаси, шубҳасиз, бир нарсада омадли бўлган: у ҳеч қачон эрларнинг классик қичқириғи билан уй ичида югурмаган: “Менинг пайпоқларим қани?!” У шунчаки уларни киймагани ажабланарли эмас. Унинг бу ғалатилиги 2006 йилда олимнинг шахсий мактублари нашр этилгандан сўнг, кенг оммага ошкор бўлди. У шундай тан олади:
“Мен ҳатто энг тантанали маросимларда ҳам пайпоқсиз юрганман ва бу “маданиятсизлик”ни баланд этиклар остида яширганман”. У яқинларига пайпоққа эҳтиёж сезмаслигини, бундан ташқари улар устида бир зумда тешиклар пайдо бўлишини тушунтирган.
Иван Крилов ва ёнғинлар
Буюк рус масалчиси ўз шаҳридаги бирорта ҳам оловни ўтказиб юбормаган. Сигнал товушларини эшитиши билан у ҳамма нарсани ташлаб, воқеа жойига шошиларди. Ёрқинликни кўриш учун у об-ҳаводан, чарчоқдан ёки соғлиғидан қатъи назар, тунда сакраб Петербургнинг нариги чеккасига боришга рози эди. Агар дўстлар Криловни кўришлари керак бўлса, улар қаердан ёнғин бўлаётганига қарашган. Бундай мубталолик ҳақида билиб, у яшаган уйнинг эгаси хавфсизликни кучайтиришга қарор қилди. У масалчидан шартнома имзолашни сўрайди, унда ёнғинга эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш ва унинг айби билан ёнғин содир бўлган тақдирда, 60 000 рубл тўлаш мажбуриятини олади. Иван Андреевич рақамга иккита нол қўшиб имзо чекди: “Сизни тўлиқ таъминланишингиз учун 60 000 рубл ўрнига мен 6 000 000 қўйдим. Бу сиз учун яхши бўлади, лекин мен учун бу муҳим эмас, чунки мен унисини ҳам, бунисини ҳам тўлай олмайман”.
Салвадор Дали ва қисқа орзу
У ҳар қандай жараёнга ижодий ёндашган. Ҳатто оддий мизғишдан ҳам у нимадир уюштирарди. “Калитли тушдан кейин”, Дали айтганидек, ажойиб эди. Жараён қаҳрамони қўлида катта мис калитни ушлаб, креслога ўтиради. Қўлда тескари металл идиш қўйилди. Энди шундай ухлаб қолиш керак эди – бу ғалати, аммо баъзида муваффақият қозонди. Қўл очилади, калит шовқин билан йиқилиб, дам олишнинг охири ҳақида сигнал беради. Бу ҳаракат мазохизмга ўхшарди, аммо Дали хурсанд бўларди. Унинг сўзларига кўра, бундай қисқа туш уни ажойиб даражада тетиклаштиради ва илҳомлантиради – бундан ташқари, у ваҳий беришга вақти бор. Ажабо, бундай ғалати одат наф бериши йиллар давомида аниқланди. Олимларнинг таъкидлашича, агар сиз уйқунинг биринчи босқичидан иккинчи, чуқур уйқуга ўтиш пайтида одамни уйғотсангиз, у ҳал қилиб бўлмайдиган бўлиб туюлган муаммоларга мутлақо кутилмаган ечимларни топишга қодир бўлади.
Александр Суворов ва қичқириқ
Суворов ғалати кун тартиби эгаси эди: соат 18:00 да ётиб, тонг отмасдан – эрталаб икки-учларда турарди. Ўзига совуқ сув қуяр, иштаҳа билан нонушта қилар, сўнг ёлғиз зерикмаслик учун “қўқ-қўра-қу-қу!” деб қувноқ қичқирарди. Бу унинг аскарларини ўрнидан туришга ундаган. У пичанда ухлашни афзал кўрар, ўз сафдошларига ҳам, бошлиқларига ҳам бефарқ эди: у бемалол энг ҳурматли меҳмонлар олдига ҳамс уйқу қалпоқчасида чиқиб келган.
Фридрих Шиллер ва чириган олма
Ижодкорлик учун ноёб муҳит яратиладиган он. Бунга унинг дўсти Ёҳанн Гёте гувоҳ бўлган, у бир марта дўстини кўргани келган. Шоир уйда йўқ эди, рафиқаси меҳмондан ишхонада кутишни сўради. Гёте креслога ўтирди, лекин бирдан жирканч – кўнгил айниш ҳидини ҳис қилди: “Тез орада унинг манбаи ҳам аниқланди: Шиллернинг стол тортмасида ўнлаб чириган олма бор эди!
“Хонани тозалаш учун хизматчиларни чақирдим, лекин улар менга олма атайлаб қўйилганини, акс ҳолда эгаси ишлай олмаслигини айтишди. Фридрих қайтиб келди ва буларнинг барчасини тасдиқлади!” – деган эди ўз хотираларида Гёте.
Ҳа, буюклар, албатта, буюк. Ва айни дамда ғалати ҳам бўлишгани аниқ.
Камолиддин Абдуазиз ўғли тўплади
