Япониянинг Цукуба университети тадқиқотчилари гуруҳи Матеус Энрике Жункейра Салданья раҳбарлиги остида қуёш доғлари ва Ердаги сейсмик фаоллик ўртасида кутилмаган боғлиқликни аниқлашди. Олимлар қуёш фаолиятидаги ўзгаришлар ер қаъридаги геологик жараёнларга таъсир кўрсатиши мумкинлигини аниқладилар. Ушбу тадқиқот «Chaos: An Interdisciplinary Journal of Nonlinear Science» журналида чоп этилди.
Қуёш фаолияти зилзилаларга қандай таъсир қилади?
Жункейра Салданья фикрига кўра, қуёш иссиқлиги атмосфера ҳароратининг тебранишларига сабаб бўлади. Бу эса, ўз навбатида, тошларнинг физик хусусиятлари ва ер ости сувларининг ҳаракатланишига таъсир қилиши мумкин.
«Бу ўзгаришлар тошларни мослашувчан ва ёрилишга мойил қилиб қўйиши, шунингдек, тектоник плиталар чегараларидаги босимга таъсир қилиши мумкин», — дейди олим.
Гарчи қуёш фаолияти зилзилаларнинг асосий сабаби бўлмаса-да, у қўшимча фактор сифатида сейсмик фаолликни прогноз қилишда фойдали бўлиши мумкин.
Зилзилаларни аниқ прогноз қилиш қийин
Ерда зилзилаларга олиб келиши мумкин бўлган турли хил жараёнлар мавжуд. Ернинг ички тузилиши жуда мураккаб ва атмосфераси фаол бўлгани сабабли, сейсмик фаолликни аниқ башорат қилиш осон эмас. Олимларнинг таъкидлашича, прогнозларнинг аниқлигини ошириш учун янги омилларни ҳисобга олиш керак.
Қуёш доғлари ва зилзилалар ўртасидаги корреляция
Жункейра Салданья ва унинг ҳамкасби, қўлланма математика бўйича мутахассис Йошито Хирата, ўз тадқиқотларида қуёш доғлари ва зилзилалар ўртасидаги боғлиқликни аниқладилар. Улар 2022 йилда чоп этган мақоласида қуёш иссиқлигининг сейсмик жараёнларга таъсирини кўрсатиб ўтдилар.
Қуёш доғларининг фаоллиги қуёш циклига боғлиқ равишда ўзгариб туради. Бу жараён қуёшнинг магнит майдонидаги ўзгаришлар билан боғлиқ бўлиб, Ердаги ҳароратнинг 0,1–0,2°C га ошишига олиб келиши мумкин.
Илмий моделлаштириш ва прогнозларнинг яхшиланиши
Кейинги тадқиқотларда олимлар Ер юзасидаги ҳарорат маълумотларини таҳлил қилиб, математик моделлаштириш ўтказдилар. Натижаларга кўра, ҳарорат ўзгаришларини моделга қўшиш зилзилаларни, айниқса юзасига яқин содир бўладиган сейсмик ҳодисаларни яхшироқ прогноз қилиш имконини берди.
Жункейра Салданья фикрича, бу тадқиқотлар зилзилаларни прогноз қилишнинг янги усулларини яратишга ёрдам бериши мумкин.
