Инсонлар ақлий салоҳияти ожизлик қилган аксар ҳолларни мўжизаларга боғлаб, онг остида турли фантазиялар ўйлаб топишади. Худди қадимда одамлар ёмғирнинг ёғиши-ю оловнинг ёнишини шаман измида деб ўйлашгани каби. Шу каби қарашлар одамларни турли хил қонуниятларга ишонишга ундаб туради. Биз уларни илман физикавий қонун деб атай олмаймиз. Чунки, улар Нютон қонунларидек тажрибалардан қайта-қайта ўтказилиб исботланмаган.
Бу қонунларнинг фарқли томони шундаки, улар қандайдир илоҳий ва инсон онгига нотаниш бошқа нарсалар борлигини исботлайди. Сизга ана шундай қонунларнинг энг машхур беш донаси ҳақида маълумот бермоқчимиз. Бу қонунларнинг айримлари ҳақиқатга яқин бўлса, айримлари сарказмдан иборатдир.
Мерфи (Мёрфи) қонуни
Мерфи қонунида айтилишича, “Содир бўлиши керак бўлган нарса, барибир содир бўлади”. Бу коинотнинг тартибсиз ва олдиндан айтиб бўлмайдиган, биз ҳар доим энг тайёр бўлишимиз кераклиги ҳақидаги ғоянинг пессимистик ифодасидир. Қонуннинг келиб чиқиши ноаниқ, лекин у 1940-йилларда америкалик кичик муҳандис Эдвард Мерфига тегишли деган фикрлар бор. У бу иборани техник мутахассис сенсорни нотўғри ўрнатганидан сўнг тажриба барбод бўлгач ишлаб чиққан. Мерфи қонуни кўпинча огоҳлантириш, ҳазил ёки муваффақияцизликлар ва бахтсиз ҳодисалар учун баҳона сифатида ишлатилади.
Парето принципи
Парето принципи, 80/20 қоидаси сифатида танилган. Бу қоида “Кўп ҳодисалар учун тақсимланиш 80/20% ни ташкил этади (нотўғри тақсимланиш)”, дея ифодаланади. Бу баъзи ҳодисалар қанчалик нотекис тақсимланганлигини кўрсатадиган математик кузатувдир. Бу тамойил италиялик иқтисодчи ва социолог Вилфредо Парето шарафига номланган. У Италиядаги ерларнинг 80 фоизи аҳолининг 20 фоиз бой қатламига, ернинг қолган 20% қисми эса аҳолининг 80% камбағал қисмига тегишли эканлигини айтган. Кейинчалик у бойлик, даромад, ишлаб чиқариш ва бошқа турли соҳаларда ҳам шундай прототипларни топди. Парето принципи бизнес, менежмент, муҳандислик ва бошқа соҳаларда энг муҳим омилларни аниқлаш, ресурсларни оптималлаштириш ва самарадорликни ошириш учун кенг қўлланилади.
Фолкленд қонуни
Фолкленд қоидаси шундай, “Агар бирор нарса ҳақида қарор қабул қилишингиз шарт бўлмаса, унда қарор қилманг”. Бу прагматик ва стресссиз кузатув бўлиб, бизни қарор қабул қилиш керак бўлмаган ҳолатларни шунчаки қабул қилишга ундайди. Ушбу қоида инсонни кераксиз ташвишлардан халос қилади ва ақлий энергияни янада муҳимроқ ишлар учун сақлашга имкон беради. Фолкленд қонуни ақл-идрок сабоқидир ва ҳар бир вазият бизнинг дарҳол эътиборимизни жалб қилмаслигини эслатади.
Паркинсон қонуни
Паркинсон қонунида айтилишича, “Ишга ажратилган вақтни ўтказиш учун иш фаолияти чўзилади.” Бу бемаъни ва ҳазил-мутойибага ҳос қараш бўлиб, қуйидаги мазмунда изоҳланади: одамларда бирор ишни бажариш учун жуда кўп вақтлари бўлса, кечиктиришга, вақтни беҳуда сарфлашга ва кераксиз мураккаблик яратишга мойиллик бўлади. Бу қонун Британияда, 1955 йилда ушбу мавзу бўйича иншо ёзган инглиз тарихчиси Кирил Норкот Паркинсон шарафига номланган.
Годвин қонуни
Годвин қонунига кўра, “Онлайн мунозара узоқ вақт давом этса, мулоқотни амалга оширувчи субектлар ўртасида ҳақорат позицияси вужудга келади” Яъни, баъзи одамлар далиллари тугаса ёки рақибларини обрўсизлантирмоқчи бўлса, бир-бирларига ҳақоратомуз муносабатда бўлишади. Бу Қонун америкалик ҳуқуқшунос ва интернет фаоли Майк Годвин шарафига 1990-йилда номланган. Годвин қонуни кўпинча мантиқий хатолар, ҳиссий манипуляция ва онлайн “вирусни” аниқлаш ва олдини олиш учун огоҳлантириш ёки ҳазил сифатида ишлатилади.
